سوڭعى جىلدارى ترانسفورماسيالىق ويىن دەگەن ءسوزدى ءجيى قۇلاعىمىز شالاتىن بولدى. بۇل پسيحولوگيا سالاسىندا كەڭ قولدانىلاتىن قۇرالعا اينالدى. اقتوبە قالاسىنداعى №78 ورتا مەكتەپ-گيمنازياسىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى گۇلناز قايداسوۆا – وسى پسيحولوگيانى ادەبيەتپەن بايلانىستىرا بىلگەن جان.
ءوزىڭىز ويلاپ تاپقان ترانسفورماسيالىق ويىن تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟ ونىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟
مەن «جاڭا ادام» ترانسفورماسيالىق ويىنىنىڭ اۆتورىمىن. ونىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى – ويىن تولىعىمەن ابايدىڭ ولەڭدەرىنەن، قارا سوزدەرىنەن جانە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنداعى ۇزىندىلەردەن قۇراستىرىلعان.
پسيحولوگتار قازاق ادەبيەتى مەن پسيحولوگيانى بايلانىستىرىپ جاسالعان ترانسفورماسيالىق ويىننىڭ ءبىزدىڭ ەلدە بۇرىن-سوڭدى بولماعانىن ايتىپ وتىر. بۇل ويىن اباي ارقىلى ادامنىڭ ءوزىن-وزى تانۋىنا، ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋعا، وزىمەن ءوزى بەتپە-بەت كەلۋگە، شەشىمىن تاپپاي قالعان ماسەلەلەردى قايتادان وي ەلەگىنەن وتكىزۋگە جانە الداعى جوسپارلارىن بەكىتۋگە كومەكتەسەدى.
«جاڭا ادام» ترانسفورماسيالىق ويىنىن جاساپ شىعارۋ تۋرالى يدەيا قايدان تۋدى؟
جىل سايىن ەڭبەك دەمالىسىنا شىققاندا مىندەتتى تۇردە وقيتىن كوركەم شىعارمالارىمنىڭ توبىن «اباي جولى» رومانى باستاپ تۇرادى. بالا كۇنىمنەن اباي دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن اداممىن. 2 جىل بۇرىن ساندىگۇل بايدۋاشيەۆا دەگەن اقتوبەلىك كاسىبي پسيحولوگ قۇربىممەن كەزدەسىپ قالدىم. ەكەۋمىز شاي ءىشىپ وتىرعاندا ول پۋشكيننىڭ «ستيحيا» دەگەن ترانسفورماسيالىق ويىنى بارىن ايتتى. ياعني، پۋشكيننىڭ شىعارمالارىنان قۇرىلعان ويىن. سول كەزدە مەن دە ابايدىڭ شىعارمالارىن ۇزبەي وقيتىنىمدى ايتىپ، نەگە سودان وسىنداي ويىن قۇراستىرماسقا دەگەن ورتاق وي كەلدى. سەبەبى، «اباي جولىن» قايتالاپ وقىعان سايىن كۇللى قازاقتىڭ پسيحولوگياسىن تەرەڭىرەك تۇسىنە باستايمىن. ابايدىڭ بۇكىل ىشكى سەزىمىن ءوزىمنىڭ باسىمنان وتكىزگەندەي بولامىن. قىسقاسى، وسىنداي يدەيا تۋدى دا، ول 2 جىل ميدا ءجۇردى. سودان قۇربىم ەكەۋمىز اقىلداسا كەلە ىسكە كىرىستىك.
ءسويتىپ ۇلى اقىننىڭ تۋىندىلارىنان ۇزىندىلەر الىپ، استىنا سيتۋاسيالىق سۇراقتار، پسيحولوگيالىق تاپسىرمالار قوسىپ، 2024 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا بۇل ويىن جارىققا شىقتى. سول كۇنى ايماقتىق پسيحولوگيالىق ويىندار فەستيۆالىندە ءبىرىنشى رەت ويناتىپ كوردىم. بيىل 14 ناۋرىز كۇنى اۆتورلىق كۋالىگىمدى الدىم.
بۇل ويىندى جاساپ شىعارۋداعى ماقساتىڭىز نە؟
ءبىر جاعىنان ادامنىڭ ءوزىن-وزى تانۋىنا كومەكتەسۋ، ەكىنشى جاعىنان اباي شىعارمالارىن دارىپتەۋ. كوبى ويناپ وتىرىپ كارتانى سۋىرعان كەزدە «مىناۋ قالاي بولىپ تۇر، مىناۋ مەنىڭ قازىرگى ەموسيالىق جاعدايىم، قازىرگى كەيپىمدى قالاي ءبىلىپ تۇر» دەپ تاڭدانىپ جاتادى. كارتا ارقىلى ادامنىڭ قازىرگى جاعدايى شىعىپ تۇرادى. مەن ءوز بالالارىما دا ويناتىپ كوردىم. ولار ويىن سوڭىندا «اباي جولى» رومانىن تولىق وقۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىندىك دەگەن پىكىرىن دە ايتتى. ياعني، ءبىر جاعىنان ادامدا اباي شىعارمالارىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق تۋىندايدى. كوپ ادام كارتاداعى سوزدەردى وقىپ، مىنانى شىنىمەن اباي ايتتى ما دەپ سۇرايدى. ياعني، ءبىز ابايدىڭ شىعارمالارىن ءالى دە تولىق مەڭگەرگەن جوقپىز...
ويىننىڭ شارتى تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز.
«جاڭا ادام» ترانسفورماسيالىق ويىنىن توپ ىشىندە دە، جەكە دە ويناۋعا بولادى. مەن ادەتتە 10 ادامعا دەيىن قابىلدايمىن. مۇندا ارنايى ويىن الاڭى بار. «باستاۋ» دەگەن جەردەن باستالادى. قاتىسۋشىلار تاستى (6 قىرلى كۋبيكتى) لاقتىرۋ ارقىلى، بەلگىسى سايكەس كەلگەن كارتانى اشىپ وتىرادى. وسىلايشا، وزىنە كەلگەن ويدى ايتا وتىرىپ، العا جۇرە بەرەدى. ەڭ سوڭىندا «جاڭا ادام» دەگەن كارتانى سۋىرادى. مۇندا جالپى سانى 100 دەن استام كارتا بار. ادامدار اشىلىپ ويناسا، ويىن 1 جارىم، 2 ساعاتقا دەيىن سوزىلادى.
ابايدىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى وتە باي. ءسىز وسى ويىندى جاساۋ كەزىندە قانداي تۋىندىلارىن قولداندىڭىز؟
ابايدىڭ ولەڭدەرى – تۇنىپ تۇرعان موتيۆاسيا. «جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا، مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا» دەيدى اباي. سوندا ءاربىر ادام ءوزىنىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ بويلاي ءبىلۋى كەرەك. ءبىز «جولىم بولماي ءجۇر، جولىم جابىلىپ قالدى» دەپ جاتامىز. ءبىراق، ونىڭ سەبەبىن تابۋعا تىرىسپايمىز. ابايدىڭ شىعارمالارى ارقىلى ادامدار وز-وزىمەن بەتپە-بەت كەزدەسەدى. تاعى ءبىر مىسال: «ونداي بولماق قايدا دەپ، ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز» نەمەسە «بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق، ءبىر عالىمدى كورسەڭىز» دەيدى. وسىنى وقىپ ادامدار ويلانىپ قالادى، «مەن نەگە وز-وزىمە سەنبەي كەلگەم» دەپ. ەندى ءبىر كارتادا «اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا، سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك» دەپ جازىلعان. بۇل سوزدەر قاتىسۋشىعا موتيۆاسيا بەرەدى. تاپسىرما دەپ اتالاتىن كارتالاردا «اباي جولى» رومانىنان ۇزىندىلەر بار. ال، ويىننىڭ سوڭىنا كەلگەندە «جاڭا ادام» دەگەن كارتانى سۋىرىپ، قاتىسۋشىلاردىڭ كوزدەرى جايناپ، وت ويناپ، كەرەمەت بولىپ كەتەدى. سەبەبى، ويىن سوڭىنداعى كارتالاردا ناقتى بەلگىلى ءبىر ءىستى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتايتىن سوزدەر جازىلعان. ياعني، ويىن بارىسىندا ابايدىڭ شىعارمالارى ارقىلى بۇكىل ەموسياسىن شىعاردى، وز-وزىنە دەگەن سەنىمدىلىكتى وياتتى، ەڭ سوڭىندا ناقتى مەن وسىنداي نارسەنى جاسايمىن دەگەن ينسايت الىپ كەتەدى.
نەگىزى ادەبيەت پەن پسيحولوگيا ءوزارا بايلانىستى ما؟
مىنە، وسى ويىن – ايقىن دالەل. مەن وسى ويىن ارقىلى ادەبيەت پەن پسيحولوگيانى بايلانىستىرىپ وتىرمىن. ابايدىڭ قارا سوزدەرى – تۇنعان پسيحولوگيا جانە فيلوسوفيا. ابايدىڭ ولەڭدەرى دە سونداي. ترانسفورماسيالىق ويىنداردىڭ كارتالارى كوبىنە وزگە تىلدە نەمەسە مۇلدەم جازۋسىز، تەك سۋرەتپەن كەزدەسىپ جاتادى. بۇل ارادا قازاقتىڭ قارا ءسوزىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن كورۋگە بولادى. ادامنىڭ بۇكىل ىشكى دۇنيەسىنىڭ ءبارىن سىرتقا شىعارا ءبىلۋى. بۇل ويىننىڭ ادامداردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقانى سودان دەپ ويلايمىن.
ترانسفورماسيالىق ويىن قاي جاستاعى ادامدارعا ارنالعان؟
14-15 جاستان باستاپ ويناۋعا بولادى. 75 جاستاعى اكەممەن 2 رەت ويناپ كوردىم. سوندا ايتقانى «ويدى جاڭارتادى ەكەن، ادامنىڭ ويعا العان ىستەرىن جاساۋعا، بەلىڭدى بەكەم بۋۋعا ۇلكەن كومەگىن تيگىزەتىن دۇنيە ەكەن» دەدى. بۇل ويىندى ويناعاننان كەيىن ادام جاڭاشا ويلايدى. «جاڭا ادام» دەپ العان سەبەبىم اباي دا ءوز زامانىنىڭ جاڭا ادامى بولدى عوي. ءوزىم ساباق بەرەتىن مەكتەپتە 10-11 سىنىپ وقۋشىلارىنا ويناتىپ كوردىم. مىقتى كاسىبي پسيحولوگتارمەن دە، ءوزىمنىڭ ارىپتەستەرىممەن دە ويناتىپ كوردىم. ءتىپتى، مۇعالىمدىككە قاتىسى جوق ادامدارمەن دە ويناتىپ كوردىم. جالپى بۇل ادامنىڭ ىشكى الەمىنە ۇڭىلۋگە كومەگىن بەرەتىنىن ءتۇسىندىم. قاي سالانىڭ مامانى بولسا دا.
الداعى جوسپارلارىڭىزبەن بولىسسەڭىز...
ءقازىر بەسىنشى كلاستىڭ سىنىپ جەتەكشىسىمىن. سول بالالار ترانسفورماسيالىق ويىندى كورىپ، ءبىز دە وينايىقشى دەپ جاتادى. ءبىراق، مەن ولارعا ءوز جاتارىنا لايىقتى ەتىپ قۇراستىرىپ جاتىرمىن. وسىدان كەيىن كەزەكتە كلاسسيك اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى تۇر. مۇنداي ترانسفورماسيالىق ويىندار ادامدارعا كومەگىن تيگىزىپ جاتسا، نەگە جاساماسقا؟!
ترانفورماسيالىق ويىننان سوڭ ءوز بويىنان وڭ وزگەرىس كورگەن ادامدار بار ما؟
وسى ويىندى ويناعاننان كەيىن، ويلارى 100 پايىزعا وزگەرگەنىن ايتقاندار وتە كوپ. «مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن وز-وزىمە كوڭىل بولمەپپىن. ءوز ومىرىمدە ءوزىمنىڭ ورنىم بارىن بىلمەپپىن» دەيدى كوبى. ويىن بارىسىندا ادامداردىڭ ەموسياسىن باقىلاپ وتىرامىن. كەيدە كارتانى سۋىرىپ، ءىشىن وقىپ جاتقاندا-اق تۇرلەرى بۇزىلىپ كەتەدى، كەيبىر ادامدار كۇلىپ جىبەرەدى، ەندى ءبىرىنىڭ جانارى جاسقا تولادى. دەمەك، ابايدىڭ شىعارمالارى ادامداردىڭ ىشكى ەموسياسىمەن جۇمىس ىستەۋىنە اسەر ەتە بىلەدى. ويىن وزگەرتىپ، سول ارقىلى ءومىرىن وزگەرتكەن ادامدار ءالى كۇنگە دەيىن العىسىن جاۋدىرىپ ءجۇر. جاعىمدى پىكىر ايتىپ جاتقاندار وتە كوپ.
«جاڭا ادام» ترانسفورماسيالىق ويىنى تۋرالى وقۋشىلار پىكىرى:
«وزىمە سۇراق قويۋ ارقىلى ءوزىمنىڭ ومىرىمدە بولىپ جاتقان ماسەلەلەردى دۇرىستادىم دەپ ايتا الامىن»، – دەدى نۇرجان نۇرقاسىن.
«ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىندەگى ءبىراز سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن ويىن. بۇل ويىندى جاقىن ادامدارىڭىزبەن ويناساڭىز، ونى تۇلعا رەتىندە تانۋعا اسەرىن تيگىزەدى»، - دەيدى جاسمين ويشانوۆا.
«بۇل ويىن ارقىلى ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدە جاۋابىن تاپپاعان سۇراقتاردىڭ شەشىمىن تابا الامىز دەپ ويلايمىن»، – دەپ ايتتى ءامينا ءومىرزاق.
