Qazaqstanda toqal alýdy zańdastyrý qajet. Bul pikirdi Májilis depýtaty Abzal Quspan Erbol Seıilhannyń YouTube arnasyna bergen suhbatynda aıtty.
Jeke ustanymym, eki áıelge óz basym qarsy adammyn. Bul meniń jeke ustanymym ǵoı. Biraq zańdyq-quqyqtyq turǵyda keletin bolsaq, zańda mynadaı bir uǵym bar. Barlyq zańgerler ony biledi: «de-úre», «de-fakto» degen. «De-úre» bizde 2 áıel alýǵa tyıym salynǵan. Ony bárimiz bilemiz, ol zańda tur. Zańsyz dep sanalady. Jaýapkershilik joq, árıne. Biraq tyıym bar. «De-fakto» kez kelgen jaǵdaıy bar azamattyń ekinshi, úshinshi, tórtinshi áıelderi bar ekenin bilemiz. Din jolynda júrgen azamattardyń basym bóligi osyny qoldaıtyndyǵyn, Paıǵambardyń súnneti retinde qabyldaıtynyn da bilemiz.
Paıǵambardyń jaǵdaıynda bul erikkennen bolǵan dúnıe emes edi. Joryq jaǵdaıynda, ylǵı atys-shabys jaǵdaıynda, otbasyn asyraıtyn er-azamattarsyz qalǵan jesirlerdi asyraý úshin jasalǵan amal edi túp maǵynasy. Men muny óte senimdi túrde aıtyp otyrǵan sebebim, buǵan qatysty din salasyndaǵy shynaıy dinı ǵalymdarmen kóp sóıleskem.
Qazirgilerdiń áreketin aıtatyn bolsaq, bul qutyrǵandyqtyń belgisi. Baıqaısyz ba, kileń jastardy alady. Eshkim jańaǵy aǵasynan qalǵan jeńgesin ámeńgerlikpen alyp jatqan joq. Nemese jesir qalǵan áıelge «asyraýshysyz qalmasyn» dep janashyrlyqpen alyp jatqan joq. Jap-jas qyzdardy alady. Sondyqtan men bul qubylysqa jan-tánimmen qarsymyn.
Biraq «men qarsy boldy eken» dep, «siz qarsy boldy eken» dep, «zańda tyıym bar eken» dep toqtap jatqan adam joq. Sondyqtan muny zańdastyrý qajet dep esepteımin.
Jýrnalıs: Siz toqaldyqty zańdastyrý qajet dep esepteısiz?
Iá, zańmen retteý qajet. Endi ony áýeli qoǵamnyń talqysyna salý qajet. Ar jaǵynda zańgerler biz onyń mehanızmin, júıesin shyǵaramyz ǵoı.
Jýrnalıs: Iaǵnı, ekinshi áıel alýǵa ruqsat etý qajet. Durys túsindim be?
Durys túsindińiz. Endi quqyqta «quqyqtyq nıgılızm» degen nárse bar. Ol zańnyń qoljaýlyqqa aınalýy degendi bildiredi. Bizde zańdaǵy tyıymdy eshbir adam Qazaqstanda saqtap jatqan joq. Endi zańnyń tyıym normasy qoljaýlyq bolmaǵanda nesi qaldy? Aıtyńyzshy maǵan. Sondyqtan da muny zańdastyrý qajet. Zańmen retteý kerek.
Kerek deseńiz, bizde áıel quqyǵyn qorǵaýshylar kóp qoı. Biraq dál osy máselege kelgen kezde olardyń pozısıasy ózgerip shyǵa keledi. Olardyń artynda turǵan toptardyń keıbir batystyq quqyq qorǵaý organdarymen baılanysyn sezip qoıamyn. Sol salada kóp júrdim ǵoı, bilemin.
Áıel quqyǵyn shynaıy qorǵaıtyn bolsaq, toqal quqyqtyq turǵyda qorǵalmaǵan. Alıment ala almaıdy, «dúnıe alyp ber», «balama jaǵdaı jasap ber» dep zańdy túrde talap ete almaıdy. Biz osyǵan qashanǵy kóz jumyp otyrýymyz kerek? Eń bolmaǵanda osy sebeppen de zańdastyrýdy qajet edi.
Bul jerde meni toqal alýdy qoldaýshylardyń qataryna qospaýdy suraımyn. Biraq zańmen retteý qajet. Bul jerde zańger retindegi pikirimdi aıtyp otyrmyn.
Bul endi tosyndaý málimdeme ǵoı depýtat tarapynan. Onyń ústine kásibı zańgerdiń tarapynan aıtylyp jatqan. Bul taqyryp osy kezge deıin bári biletin taqyryp. Bári bilse de resmı túrde aıtylmaıtyn taqyryp. Tabý taqyryp. Biraq qashanǵy tabýdy saqtap otyramyz? Retteý kerek qoı. Men retteýshilik turǵyda aıtyp otyrmyn. Áli qoǵamda talqylanatyn másele ǵoı. Bul máseleni zańmen retteıtin kez keldi dep oılaımyn. Balanyń turǵysynan, ananyń turǵysyn, materıaldyq jaǵdaı boıynsha mindetter júktelýi kerek. Onsyz bolmaıdy.
Bul meniń sizdiń suraǵyńyzǵa bergen jaýabym. Muny pikir retinde qabyldaýyńyzdy suraımyn. Áıtpese, mundaı másele Májiliste qaralyp jatqan joq.
