بۇگىندە قازاقستاندا ءتورت مىڭنان استام ادام اعزا دونورىن كۇتىپ وتىر. دارىگەرلەر جىل سايىن ەلىمىزدە «كۇتۋ پاراعىنداعى» 300-گە جۋىق ناۋقاس دونور تاپشىلىعىنان قايتىس بولاتىنىن، ال بۇل تىزىمگە جىلىنا سونشا ادام قوسىلاتىنىن ايتادى. ناۋقاستار اعزا تاپشى بولعاندىقتان، ونى «قارا نارىقتان» ىزدەۋگە، كەيدە ترانسپلانتاسيانى شەتەلدە جاساتۋعا ءماجبۇر.
ولاي بولسا، ەلدەگى دونور تاپشىلىعى ماسەلەسىن قالاي شەشۋگە بولادى، وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋگە تىرىستىق.
الدىمەن شاعىن ديسكلەيمەر: بۇل ماتەريال ەشكىمدى اعزاسىن بەرۋگە نەمەسە بەرمەۋگە ۇگىتتەمەيدى. ەلىمىزدە قالىپتاسقان پروبلەمانى كوتەرىپ، ونى شەشۋ جولىن ۇسىنادى.
اعزانىڭ 84% كوزى ءتىرى دونوردان الىنادى
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، بىلتىر ادام ساۋداسىنا بايلانىستى 197 قىلمىس تىركەلگەن. ونىڭ ىشىندە قىلمىستىق كودەكستىڭ «ادام اعزاسى مەن تiءنىن الىپ قويۋعا ماجبۇرلەۋ نەمەسە زاڭسىز الىپ قويۋ تۋرالى» 116-بابىمەن 22 ءىس تىركەلگەن. ايتا كەتەرلىگى، 2020-2022 جىلدارى ادام اعزاسىن ساتۋ فاكتىسى بولعان ەمەس. ال 2023 جىلى اعزا ساتۋعا قاتىستى 5 دەرەك تىركەلىپ، ۇشەۋىنە قاتىستى سوت ۇكىمى شىققان. قازاقستاندىقتاردىڭ ادام اعزاسىن شەتەلگە ساتۋ دەرەگىنە قاتىستى 2 ءىس تىركەلگەن. وسى دەرەكتەرگە قاراپ ادام اعزاسىن ساتۋ قىلمىسى كەيىنگى 3 جىلدا كۇش العانىن بايقاۋعا بولادى.
...ەلىمىزدە ترانسپلانتاسيا باعدارلاماسى 2012 جىلى باستالدى. سودان بەرى 2800 ترانسپلانتاسيالىق وپەراسيا جاسالدى. 2353 وپەراسيادا (84%) ءتىرى ادام دونور بولعان. 447 وپەراسيا عانا (16%) مايىتتەن الىنعان اعزامەن جاسالعان. حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى ق ر كودەكسىنىڭ 210 بابى 1 تارماعىنا سايكەس، گەنەتيكالىق بايلانىستاعى جانە (نەمەسە) ونىمەن ءتىنى ۇيلەسەتىن اعزانى سالۋعا رۇقسات ەتىلەدى. ءتىرى دونوردان الىنعان اعزا دونوردىڭ جاقىن تۋىسىنا عانا سالىنادى. ونى «تۋىس دونور» دەپ ايتادى. ال مايىتتەن الىنعان اعزا كۇتۋ پاراعىندا تۇرعاندارعا سالىنادى.
ترانسپلانتتاۋ جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ ورتالىعىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە 4148 ادام اعزا دونورىن كۇتىپ وتىر، ونىڭ 102ء-سى بالا. بۇل ناۋقاستاردى مايىتتەن الىناتىن اعزانى سالۋ ارقىلى عانا امان الىپ قالۋعا بولادى. الايدا قولدانىستاعى نورما وعان مۇمكىندىك بەرمەي وتىر. ول قانداي نورما؟
قازاقستاندىقتار كوزى تىرىسىندە «ومىردەن وتكەن سوڭ اعزاسىن دونور كۇتكەن ناۋقاستارعا سالۋعا كەلىسىم بەرەدى نەمەسە قارسىلىق بىلدىرەدى. ول ءۇشىن eGov پورتالىنداعى «ترانسپلانتاتتاۋ ماقساتىندا اعزالاردىڭ (اعزا بولىگىنىڭ) جانە (نەمەسە) تىندەردىڭ (ءتىن بولىگىنىڭ) قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىعىنان ءتىرى كەزىندە باس تارتۋ نەمەسە كەلىسىم الۋدى تىركەۋ» فورماسىن تولتىرادى. بۇل فورمانى تولتىرعان 130 000 ادام دونور بولۋدان باس تارتقان، 7 000 ادام عانا كەلىسىم بەرگەن. قولدانىستاعى نورماعا سايكەس، دونور بولۋعا كەلىسىم بەرگەن 7 000 ادام كوز جۇمسا، ونىڭ اعزاسىن الۋ ءۇشىن تۋىستارىنىڭ كەلىسىمى قاجەت بولادى. تۋىستارى كەلىسىم بەرمەسە، مارقۇمنىڭ كوزى تىرىسىندەگى تاڭداۋى كۇشىن جويادى.
ەرەجەنىڭ وسال تۇسى
استانا مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديسينالىق قۇقىق جانە ەتيكا كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، مەديسينالىق قۇقىق بويىنشا زاڭگەر گۇلميرا بازاروۆا 2020 جىلى ەنگىزىلگەن ءدال وسى نورما مارقۇمنىڭ تاڭداۋ قۇقىن بۇزۋ دەپ باعالايدى.
«قايتىس بولعان ادام كوزى تىرىسىندە – كامەلەتكە تولعاندا ءوز قۇقىن جۇزەگە اسىرعان بولىپ سانالادى. ول قايتىس بولعان سوڭ ناقتى كەلىسىمى بولعانىنا قاراماستان، تۋىسقانىنان رۇقسات سۇراۋ دۇرىس ەمەس دەپ سانايمىن. ادام ءتىرى كەزىندە دونور بولۋعا كەلىسىم بەرۋ ارقىلى زاڭدى قۇقىن قولداندى، ال تۋىستارىنىڭ رۇقساتى ونى شەكتەيدى»، – دەيدى زاڭگەر.
ونىڭ ايتۋىنشا، كوزى تىرىسىندە نەمەسە قايتىس بولعان سوڭ دونور بولا المايتىن ازاماتتاردىڭ ساناتى بار. ماسەلەن، ءاتى-جونى انىقتالماعان ادامدار، قايتىس بولعان شەتەل ازاماتتارى، كامەلەتكە تولماعان بالالاردىڭ جانە تۇرمىستىق قيىن جاعدايدا تۇرعان ادامداردىڭ ورگانىن الۋعا تىيىم سالىنادى.
ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىق ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى نازگۇل جىلگەلدينانىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان الەمدە دونور بولۋعا كەلىسىمدى دە، قارسىلىقتى دا تىركەپ قويعان جالعىز ەل.
«كەلىسىم بەرسە دە، قارسى بولسا دا، تۋىسىنان رۇقسات سۇرايمىز. الەمدە ءبىر مەملەكەت «كەلىسىم پرەزۋمپسياسىن» السا، باسقا مەملەكەت «باس تارتۋ پرەزۋمپسياسىن» الادى. ءتىپتى، كەلىسىم بەرگەن ادامنىڭ بارلىعى دونور بولا المايدى. مىسالى، 60 جاستان اسقانداردىڭ كوبى كەلىسىم بەرەدى، ءبىراق ول جاستاعى ادامداردىڭ باسىم بولىگى ءتۇرلى ءدارى ىشەتىنىن ەسكەرسەك، ولاردىڭ اعزاسى جاراماي قالادى»، – دەيدى.
«ترانسپلانتاسيا ءۇشىن ءبارى بار، تەك دونور جوق»
دارىگەرلەر مايىتتەن الىنعان ءار اعزانىڭ جارامدىلىق مەرزىمى بارىن ايتادى: جۇرەك 4-5، باۋىر 5-6، بۇيرەك 10-12 ساعاتتا سالىنۋى كەرەك. دەمەك، مارقۇمنىڭ تۋىستارىنىڭ جەدەل شەشىم قابىلداۋى اسا ماڭىزدى.
«بىرەر جىل بۇرىن قىستا قاتتى بوران سوعىپ، دارىگەرلەر پاۆلودارداعى دونورعا پويىزبەن كەتتى. اعزانى الىپ قايتاردا قاتتى قينالدى. امال جوق ەكى بۇيرەكپەن عانا كەلدى. باسقا اعزالارى جاراماي قالدى. ەڭ قيىنى – دارىگەرلەر سونشا جول ءجۇرىپ اعزانى الىپ، رەسيپيەنتكە جەتكىزە الماي قالاتىنى»، – دەدى دارىگەر.
ول دارىگەرلەر مايىتتەن اعزانى الۋعا بارعاندا ول اعزانىڭ كىمگە سالىناتىنىن بىلمەيتىنىن ايتادى. سەبەبى ترانcپلانتاتتاۋ ورتالىعىندا دونور مەن رەسيپيەنتتىڭ مەديسينالىق اقپاراتتىق جۇيەسى بار، سول جۇيە ەڭ الدىمەن قان توبى بويىنشا سايكەستىكتى انىقتايدى. ناتيجەسى ترانسفۋزياولوگيا زەرتحاناسىنا بەرىلەدى، ونداعى جۇيە ءتىن سايكەستىگى بار جيىرما ادامدى انىقتاپ بەرەدى.
«مۇندا ادام فاكتورى جوق، اقپاراتتى تازا جۇيە شىعارادى. كەيدە كۇتۋ پاراعىندا تۇرعان ناۋقاستار «مەن ءبىرىنشى تۇرمىن، نەگە مەنى ءبىرىنشى شاقىرمادى؟» دەپ رەنجيدى. كۇتۋ پاراعى – ناۋقاستار ستاتيستيكاسى، وندا كەزەك جوق»، - دەيدى.
ءتىن سايكەستىگى ناتيجەسى بەلگىلى بولعان سوڭ، ول اقپارات ترانسپلانتتاۋ ورتالىقتارىنا جىبەرىلەدى، ورتالىق ناۋقاستارعا حابارلاسادى. سوسىن كونسيليۋم باستالادى.
«ءتىرى ادامنان اعزا الۋ ءقاۋىپتى...»
ميدىڭ ءبىرجولا سەمۋى دياگنوزى قويىلعان ناۋقاس الەۋەتتى دونور دەپ اتالادى. ەگەر تۋىستارى كەلىسىم بەرسە، مارقۇمنىڭ اعزالارى تەكسەرۋگە الىنادى. كۇتۋ پاراعىندا تۇرعان ناۋقاستارعا سالۋعا جارامدى بولسا، اكتۋالدى دونورعا اينالادى.
نازگۇل جىلگەلدينانىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىر قازاقستاندا 86 الەۋەتتى دونوردىڭ 10-ى عانا اكتۋالدى دونورعا اينالدى، ياعني 76 دونوردىڭ تۋىسى كەلىسىم بەرمەگەن. 10 اكتۋالدى دونوردىڭ 6-ى عانا جارامدى بولدى، ولاردان 23 اعزا الىنىپ، كۇتۋ پاراعىنداعى ناۋقاستارعا ترانسپلانتاسيالاندى. قالعان ءتورت ءمايىتتىڭ مەديسينالىق قارسى كورسەتكىشى انىقتالىپ، جارامسىز دەپ تانىلعان. بيىل ءۇش ايدا ءۇش مايىتتەن اعزا الىنىپ، 19 ادامعا سالىندى. وسىلايشا بىرنەشە ادامنىڭ ءومىرىن ۇزارتۋعا مۇمكىندىك تۋدى. ادەتتە ءتىرى دونوردان ءبىر بۇيرەك قانا الىنادى. سوسىن باۋىردىڭ ءبىر بولىگى الىنادى. ال قالعان اعزا تۇرلەرى مايىتتەن ترانسپلانتاسيالانادى.
«ءتىرى ادامنان اعزا الۋ ءقاۋىپتى، سەبەبى رەسيپيەنتتىڭ اعزاسى جاڭا اعزانى قابىلداماۋى مۇمكىن. سوڭىندا كۇتۋ پاراعىنداعى ناۋقاس ناۋقاس كۇيىندە قالادى، وعان اعزاسىن بەرگەن تۋىسى دا جالعىز بۇيرەكپەن قالادى. بىزدەگى ءبىر پاسيەنتكە اعاسىنىڭ بۇيرەگىن سالدى. ەكى جىلدان كەيىن اعزا بۇيرەكتى قابىلدامادى. ودان سوڭ اناسى بۇيرەگىن بەردى. الگى پاسيەنت: «ءبىر وتباسىدا ءۇش ادام ءبىر بۇيرەكپەن قالدىق. ءوزىم ەمەس، انام اۋىرسا قورقامىن»، – دەيدى. بۇل – وتە كۇردەلى جاعداي، اناسى مەن باۋىرىن تۇسىنۋگە بولادى. كەز كەلگەن ادام تۋعانى، اسىرەسە بالاسى ءۇشىن ەشتەڭەدەن ايانىپ قالمايدى»، – دەدى ول.
سوندىقتان دا ەلدەگى دونور تاپشىلىعىن ءمايىت اعزاسى ەسەبىنەن شەشۋ وزەكتى. بۇل ءوز كەزەگىندە دونور مەن رەسيپيەنتكە تونەتىن ءقاۋىپتى ازايتادى. دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، مايىتتەن العان اعزانى سالعىزعان رەسيپيەنت 2-3 جىلدا مۇگەدەكتىكتەن شىعادى، دارىلەرىن مەملەكەتتەن تەگىن الىپ تۇرادى
«ءۇنسىز ولەتىن ورگان...»
ترانسپلانتتاۋ جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ ورتالىعىنىڭ استانا قالاسىنداعى ۇيلەستىرۋشىسى ساۋلە ابرايەۆانىڭ ايتۋىنشا، قالانىڭ وزىندە 500-گە ناۋقاس بۇيرەك كۇتىپ وتىر. ول جەتەكشىلىك ەتەتىن گەمودياليز ورتالىعىنا اپتاسىنا 90 ناۋقاس كەلىپ بۇيرەك قىزمەتىن الماستىرۋ تەراپياسىنان (گەمودياليز) وتەدى.
«ءار وڭىردەگى ستاسيوناردا الەۋەتتى دونور پايدا بولسا، ياعني ناۋقاستا ميدىڭ ءبىرجولا سەمۋى (مي ءولىمى) تىركەلسە، الەۋەتتى دونوردىڭ تۋىستارىمەن سويلەسەمىن. تۋىستارى كەلىسكەنى نەمەسە باس تارتقانى تۋرالى قۇجات تولتىرادى. بىلتىر استانادا 7 الەۋەتتى دونوردىڭ تۋىستارىنىڭ ەشبىرى كەلىسىم بەرمەدى. 2023 جىلى 10 دونور شىقتى، بىرەۋى عانا كەلىستى. بيىل ءبىر عانا كەلىسىم بولدى، ءمايىتتىڭ ەكى بۇيرەگى مەن جۇرەگىن كۇتۋ پاراعىنداعى ناۋقاسقا سالدى. مايىتتەگى قالعان ورگاندار جارامادى»، – دەيدى س. ابرايەۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا، قوس بۇيرەگى دە جارامسىز بوپ قالعان ناۋقاستار بۇيرەك قىزمەتىن الماستىرۋ تەراپياسىمەن ءومىر سۇرەدى. كوپ جاعدايدا گەمودياليزدەگى ناۋقاستار بۇيرەك جەتكىلىكسىزدىگىنەن ەمەس، ىلەسپە اۋرۋدان ءجيى قايتىس بولادى.
«دياليزگە 20 جىلدان بەرى كەلىپ جۇرگەندەر بار، سول سياقتى 3 جىل عانا كەلىپ قايتىس بولعاندار بار. كوپ جاعدايدا ءولىم بۇيرەكتەن ەمەس، ىلەسپە اۋرۋدان بولادى. ەگەر ديەتا ساقتاپ، كۇتىنىپ جۇرسە 20-30 جىلدان استام ءومىر سۇرە الادى. دياليزگە اۋرۋدىڭ بەسىنشى كەزەڭىندە – ەكى بۇيرەك فۋنكسياسىن اتقارا الماي قالعاندا كەلەدى. ناۋقاستاردىڭ كوبىندە بۇيرەك قان قىسىمى مەن قانت ديابەتىنەن كەيىن ىستەن شىققان. ادەتتە كەز كەلگەن اۋرۋدى بەلگىسىنە قاراپ بىلۋگە بولادى، مىسالى، قان قىسىمى كوتەرىلسە باسىڭىز اۋىرادى، ءىش اۋىرسا دا اۋىرسىنۋدان بىردەن بىلىنەدى. ال بۇيرەك – «ءۇنسىز ولەتىن» ورگان. ونى قان تالداۋىنىڭ كورسەتكىشى مەن ۋدز قاراپ قانا انىقتايدى. سوندىقتان سكرينينگتەن ۋاقىتىندا ءوتۋ وتە ماڭىزدى»، – دەيدى دارىگەر.
«تۋىسىنىڭ كەلىسىمى» تۋرالى نورما اعزا تاپشىلىعىن تۋعىزدى
كەيىنگى جەتى جىلدان بەرى ەلدە كوزدىڭ قاساڭ قابىعى ترانسپلانتاسياسى جاسالمايتىن بولدى. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازمۋ وفتالمولوگيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ۋنيۆەرسيتەت كلينيكاسىنىڭ وفتولمالوگيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مارات سۇلەيمەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن كەلىسىم پرەزۋمپسياسى بولعان، ەگەر ازامات دونور بولۋعا قارسىلىعىن بىلدىرمەسە، ول ومىردەن وتكەندە كوز الماسى الىنىپ ناۋقاستارعا سالىنعان. قازاق كوز اۋرۋلارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جىلىنا شامامەن 125 وپەراسيا جاسالىپ كەلگەن. دونوردىڭ ءتىرى كەزىندەگى كەلىسىمى مەن تۋىسىنىڭ كەلىسىمى تۋرالى نورما ەنگىزىلگەندە جاعداي كۇرت وزگەرگەن، اعزا تاپشىلىعى تۋىنداعان.
«2017 جىلى ينستيتۋت ديرەكتورى بولىپ تۇرعانىمدا امەريكالىق كلينيكامەن كونسەرۆىلەنگەن قاساڭ قاباقتى جەتكىزۋ تۋرالى كەلىسىم جاسادىق. قازاقستاندا اعزا مەن ءتىندى ساتىپ الۋعا تىيىم سالىنعان، سوندىقتان ماتەريالدىڭ ءوزى تەگىن بولدى، قارجى تەك ونى ءتۇرلى ينفەكسياعا تەكسەرىپ، جەتكىزۋگە جۇمسالدى. شەتەلدىك اعزانىڭ كومەگىمەن 70-كە جۋىق وتا جاسالدى. ول كەزدە ينستيتۋت مەملەكەت مەنشىگىندە ەدى. كەيىن جەكەشەلەندىرىلگەن سوڭ زاڭعا سايكەس، وپەراسيانىڭ بۇل ءتۇرى مەملەكەتتىك مەديسينالىق مەكەمەدە جاسالاتىن بولدى. ۋنيۆەرسيتەت كلينيكاسىنا اۋىسىپ كەلگەن سوڭ، امەريكالىق كلينيكاعا اتالعان تاجىريبەنى جاڭعىرتۋ تۋرالى ءوتىنىش جولدادىم. ال اعزانى ەلگە جەتكىزۋ شىعىنىن «قازاقستان حالقىنا» قورى ارقىلى شەشتىك»، – دەيدى م.سۇلەيمەنوۆ.
2023 جىلى «قازاقستان حالقىنا» قورى اقش-تان كونسەرۆىلەنگەن قاساڭ قابىقتى جەتكىزۋدى قارجىلاندىرا باستادى. ەكى جىل ىشىندە 304 ناۋقاسقا ترانسپلانتاسيا جاساۋ كوزدەلدى، بيىل اقپانعا دەيىن 203 وپەراسيا ءساتتى ءوتتى.
بۇگىندە ەلىمىزدە اتالعان وپەراسياعا مۇقتاج 300-دەن استام ناۋقاس بار. استانا، الماتى مەن شىمكەنت قالالارىنداعى مەملەكەتتىك كلينيكالاردا وپەراسيا جاسايتىن ماماندار شوعىرى قالىپتاستى. الايدا اعزا جوق. سالدارىنان قازاقستاندىقتار وزبەكستان مەن تۇركياعا بارىپ، اقىلى جاساتۋعا ءماجبۇر.
«جىلىنا كوز جۇمعان تۋىسىنىڭ كوز الماسىن الۋعا 2-3 ادام عانا كەلىسەدى. بۇل – وتە از. ال ءتۇرلى وندىرىستىك جاراقات العان، وپەراسياعا مۇقتاجدار وتە كوپ. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى ەكى جولمەن شەشۋ كەرەك: ءبىرىنشىسى – حالىققا ءتۇسىندىرۋ، ەكىنشىسى – امەريكادان اعزا اكەلۋ. ماسەلەن، وزبەكستان دا امەريكادان كونسەرۆىلەنگەن اعزا الادى. بۇل وپەراسيانى اقىلى جاساۋعا رۇقسات ەتىلگەن. وزبەكستان مەن تۇركيادا وپەراسيا قۇنى 15-30 مىڭ دوللار شاماسىندا. وعان ۇشىپ بارىپ-قايتۋى مەن تۇراتىن جەرى، مەديسينالىق تەكسەرىلۋىن قوسىڭىز. بۇل – ءبىزدىڭ ەلدە 3-4 مىڭ دوللارعا جاساۋعا بولاتىن وپەراسيا ءتۇرى»، – دەيدى وفتالمولوگ.
ايتا كەتەيىك، قاساڭ قابىقتىڭ ءبارى ترانسپلانتتاۋعا جارامايدى. مىسالى، سۋقاراڭعى (گلاۋكوما) مەن قاتەرلى ىسىك بولسا ونى المايدى. ال استيگماتيزم، سىعىرلىق (بليزورۋكوست)، الىس جىتىلىكپەن (دالنوزوركوست) دونور بولا الادى. باستىسى كلەتكا سانى جەتكىلىكتى بولۋى شارت.
دونور بولۋ تۋرالى ءدىن نە دەيدى؟
دارىگەرلەر ەل ازاماتتارى دونور بولۋعا ەكى سەبەپكە بايلانىستى باس تارتادى دەيدى. ءبىرى – مەديسينا جۇيەسىنە سەنىمسىزدىك بولسا، ەكىنشىسى ءدىني نانىم-سەنىمگە بايلانىستى. قمدب شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمىنىڭ مامانى باۋىرجان ءابدۋالىنىڭ ايتۋىنشا، ءمۇفتيات 2014 جىلى ترانسپلانتاسياعا قاتىستى ءپاتۋا شىعارعان.
«پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) حاديسىندە «ەمدەلىڭدەر، راسىندا اللا تاعالا ءاربىر دەرتتى شيپاسىمەن قوسا جاراتتى» دەگەن. دەمەك، ادامنىڭ ءقادىر قاسيەتى مەن ەمدەلۋى تۋرالى ايتىلىپ وتىر. ەندى وسى تۇستا اعزا اۋىستىرۋ ءتاسىلىن قازىرگى زاماننىڭ عالىمدارى ەمدەۋ ءتاسىلى دەپ قاراستىرادى. قۇراندا كەلگەندەي «ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارىپ قالسا، بۇكىل ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارعانمەن تەڭ» دەگەن پرينسيپكە ساي دەپ، وعان ارنايى شارتتارمەن رۇقسات بەرەدى»، – دەدى ول.
ءمۇفتيات وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، ءتىرى ادامنىڭ اعزاسىن ءتىرى ادامعا الماستىرۋ جانە ءمايىتتىڭ اعزاسىن ءتىرى ادامعا الماستىرۋدىڭ شارتتارى بار.
«ءتىرى ادامنىڭ اعزاسىن ناۋقاسقا الماستىرۋ شارتىنا كەلسەك، ەڭ ءبىرىنشى شارتى – اسا زارۋلىك بولۋى كەرەك. ياعني، بۇل ەمدەلۋدىڭ ەڭ سوڭعى مۇمكىندىگى، باسقا جولى جوق. ەكىنشى – اعزا بەرىپ جاتقان ادام ءوزى ءومىر سۇرە الاتىنداي بولۋى، وزىنە زيان كەلمەۋى كەرەك. ويتكەنى شاريعاتتا ناۋقاستىڭ مۇددەسى ءتىرى ادامنىڭ مۇددەسىنەن جوعارى ەمەس، زياندى زيانمەن كەتىرۋگە بولمايدى. ءۇشىنشى – ناۋقاسقا ناقتى سول اعزاسى ساي ما، جوق پا سونى ءجىتى تەكسەرۋ قاجەت. ءتورتىنشى شارتى – اعزا ساتىلماۋى ءتيىس، ويتكەنى ول قورلاۋ بولىپ سانالادى. تاعى ءبىر ماسەلە – جىنىس اۋىستىرۋعا تىيىم سالىنادى. سوڭعى شارتى – ارنايى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ دارىگەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ىسكە اسۋى كەرەك»، – دەدى ول.
سونىمەن قاتار، مايىتتەن العان اعزانى ءتىرى ادامعا سالۋعا قانداي جاعدايدا رۇقسات ەتىلەتىنىن دە ءتۇسىندىردى.
«بۇل جەردە دە ەڭ ءبىرىنشى شارتى – زارۋلىك، باسقا جاعدايدا تىيىم سالىنادى، تەك زارۋلىك بولعان كەزدە رۇقسات ەتىلەدى. ەكىنشى – ءمايىتتىڭ ءولىم ءحالى ناقتى بولۋى كەرەك»، – دەگەن ول اعزا تاپشىلىعىن شەشۋ ءۇشىن دونوردىڭ بالامالى جولدارىن قاراستىرۋ ارتىق ەتپەيدى دەگەن پىكىردە. ونىڭ ايتۋىنشا، كەيبىر جانۋاردىڭ اعزاسى ادامعا ساي كەلەدى. ول جانۋارعا شاريعاتتا تىيىم سالىنعان بولسا دا، زارۋلىك بولعاندىقتان جانۋاردىڭ اعزاسىن سالۋعا رۇقسات بەرەدى.
نازگۇل جىلگەلدينانىڭ ايتۋىنشا ادامعا جانۋار اعزاسىن سالۋ، ياعني كسەنوترانسپلانتاسياعا ۇمىتتەنۋگە ءالى ەرتە.
«ازىرگە كسەنوترانسپلانتاسيا جاسالعان ادام ءبىر جەتىدەن ارتىق ءومىر سۇرگەن جوق. شوشقانىڭ جۇرەگىن ادامعا سالدى، سەبەبى ول گەندىك تۇرعىدا ادامعا ەڭ جاقىنى. سونداي-اق اعزا جەتىسپەۋشىلىگىن شەشۋ ءۇشىن اعزانى 3D ءادىسىن باسىپ شىعارۋ دا قولعا الىندى، ءبىراق ناتيجەسى مىنەكەي دەگەن زەرتتەۋ قورىتىندىسى جوقتىڭ قاسى. عىلىم ءبىر ورىندا تۇرعان جوق، قانداي مۇمكىندىك بار، سونىڭ ءبارىن قاراستىرىپ جاتىر. دەگەنمەن ءدال قازىرگى كۇنى دامىعان ەلدەردىڭ ءوزى اعزا تاپشىلىعىن ءمايىت اعزاسى ارقىلى شەشىپ جاتىر»، – دەيدى.
شەتەل تاجىريبەسى تۋرالى بىرەر ءسوز
قازىرگى كۇنى الەمدە ترانسپلانتاسيا بويىنشا الدىڭعى قاتاردا يسپانيا مەن اقش تۇر. ماسەلەن، يسپانيادا بىلتىر 6 464 ترانسپلانتاسيا جاسالعان. بۇل ەلدە دە كەلىسىم پرەزۋمپسياسى بار. ەگەر ازامات تىرىسىندە ولگەن سوڭ دونور بولۋعا قارسىلىق بىلدىرمەسە، قايتىس بولعاننان كەيىن اعزاسىن ترانسپلاتسيا جاساۋ ماقساتىندا الا بەرەدى. ءبىراق مىندەتتى تۇردە تۋىسىنىڭ كەلىسىمىن الادى. ال اقش-تا جۇرگىزۋشى كۋالىگىن العاندا ازامات دونور بوۋلعا قاتىستى ۇستانىمىن كورسەتەدى جانە ول تۋرالى كەيىن شەشىم قابىلدايتىن تۋىسىنا ەسكەرتەدى. ال تمد بويىنشا ترانسپلانتاسيا جاساۋدا بەلورۋس مەملەكەتى العاشقى ورىندا تۇر. سەبەبى ول ەلدىڭ ازاماتى تىرىسىندە دونور بولۋعا قارسىلىق جازىپ بەرمەسە، بىردەن كەلىسكەن بولىپ سانالادى. قازاقستاندىقتاردىڭ اتالعان ەلگە بارىپ ترانسپلانتاسيا جاساتىپ جۇرگەنى دە سودان، اعزانى ۇزاق كۇتىپ اۋرە بولمايدى.
«ولار الدىمەن ءوز ەلىندەگى ناۋقاستارعا بەرەدى اعزانى، ارتىلسا عانا قازاقستاندىقتاردى شاقىرادى. ارينە اقشاعا سالادى. قاتەلەسپەسەم، ولاردا كۇتۋ پاراعىندا 200-دەي عانا ادام بار. بىزدە – 4000 ادام! ارينە ول جاقتا دونور تەز تابىلادى، وتا جاسالادى. الايدا وتادان كەيىنگى باقىلاۋى، جول شىعىنى بار. اقشا تاۋسىلعاندا وتاندىق دارىگەرلەرگە كەلەدى. ءبىزدىڭ دارىگەرلەر وتانىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەيدى دە، سودان قيىندىق تۋىنداپ جاتادى. قازاقستاندا ترانسپلانتولوگ دارىگەرلەر وتا جاساعاننان كەيىن وڭالتۋى، ءار كەزەڭدەگى تەكسەرىلۋىن باستان اياق قاداعالاپ وتىرادى. ەشبىر ناۋقاستى دالاعا تاستامايدى. شەتەلگە بارىپ جاساتىپ جاتقان وتانداستارىمىزدىڭ ناقتى سانىن بىلمەيمىز، ونداي ستاتيستيكانى جۇرگىزبەيمىز. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – ەلدەگى ناۋقاستارعا دونور تابۋ. بەلارۋسيادا 60 مىڭ اقش دوللارى تۇراتىن وتا بىزدە تەگىن. ودان كەيىنگى دارىگەرلىك باقىلاۋى دا تەگىن»، – دەيدى نازگۇل جىلگەلدينا.
ماسەلەنىڭ شەشىمى
ترانسپلانتولوگيا سالاسىنىڭ دامۋى بىلىكتى كادرلار مەن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتالۋعا عانا قاتىستى ەمەس، اعزا تۇرلەرى مەن ءتىن ماتەريالدارىنىڭ جەتكىلىكتى بولۋىنا دا بايلانىستى. سوندىقتان دونور تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ اسا وزەكتى. ماسەلەنىڭ شەشىمى مەديسينا قاۋىمداستىعى ۇسىنىپ وتىرعانداي، مايىتتىك دونورلىق كومەگىمەن شەشۋ ەڭ وڭتايلى شەشىم سانالادى. سەبەبى تۋىس دونورعا قاراعاندا ءقاۋپى از. الايدا قولدانىستاعى زاڭ نورماسى كەدەرگى بولىپ تۇر. ادام ءتىرى كەزىندە دونور بولۋعا كەلىسسە دە، ونىڭ اعزاسىن بەرۋ نەمەسە بەرمەۋ ماسەلەسىن ول ولگەن سوڭ تۋىستارى شەشەدى. كوپ جاعدايدا تۋىستارى كەلىسىم بەرمەيتىنىن جاۋاپتى ماماندار مويىنداپ وتىر. سوندىقتان كوز تىرىسىندە ءوز ەركىمەن كەلىسىم بەرگەن دونوردىڭ تۋىستارىنىڭ كەلىسىمىن الۋ تۋرالى نورمانى وزگەرتۋ ماڭىزدى. ازاماتتىڭ ەرىكتى كەلىسىمى بولسا، چەحيا تاجىريبەسىندەگىدەي تۋىسىنان رۇقسات سۇراماي، ەسكەرتۋ تۋرالى نورماعا وزگەرتۋگە بولادى. ول ءۇشىن حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى كودەكس پەن ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ اعزالاردىڭ (اعزا بولىگىنىڭ) جانە (نەمەسە) تىندەردىڭ (ءتىن بولىگىنىڭ) قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىعىنا ادامنىڭ ءتىرى كەزىندە ەرىك ءبىلدىرۋىن بەرۋ جانە بۇل جونىندە جۇبايىن (زايىبىن) نەمەسە جاقىن تۋىستارىنىڭ ءبىرىن حاباردار ەتۋ قاعيدالارىنا وزگەرىس ەنگىزۋ كەرەك.
ەكىنشى شەشىم – دونور، ونىڭ ىشىندە ترانپلانتولوگيا سالاسىنداعى اعزا دونورلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ، اقپاراتتاندىرۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋ. قوعامدا دونور بولۋعا قاتىستى ۇرەي مەن دايەكسىز اقپارات باسىم. دارىگەرلەر ءبىر مايىتتەن الىنعان اعزالاردىڭ كومەگىمەن كەمىندە 5 ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارۋعا بولاتىنىن ايتادى. ول ءۇشىن اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن مەملەكەتتىك اقپاراتتىق تاپسىرىس اياسىندا جاريالاناتىن تاقىرىپتارعا قوسۋ ۇسىنىلادى. بۇل، ءبىر جاعىنان، مەديسينا سالاسىنا سەنىمدى ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
اينۇر شوشايەۆا
بۇل ماتەريال شەشىم جۋرناليستيكاسى جانرىندا Solutions Journalism Lab جوباسى اياسىندا دايىندالعان جانە سپيكەرلەر مەن اۆتوردىڭ جەكە كوزقاراسىن بىلدىرەدى.
