Sońǵy jyldary transformasıalyq oıyn degen sózdi jıi qulaǵymyz shalatyn boldy. Bul psıhologıa salasynda keń qoldanylatyn quralǵa aınaldy. Aqtóbe qalasyndaǵy №78 orta mektep-gımnazıasynda qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi  Gúlnaz Qaıdasova – osy psıhologıany ádebıetpen baılanystyra bilgen jan. 

Ózińiz oılap tapqan transformasıalyq oıyn týraly aıtyp berseńiz? Onyń ereksheligi nede?

Men «Jańa adam» transformasıalyq oıynynyń avtorymyn. Onyń negizgi ereksheligi – oıyn tolyǵymen Abaıdyń óleńderinen, qara sózderinen jáne Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» romanyndaǵy úzindilerden qurastyrylǵan.

Psıhologtar qazaq ádebıeti men psıhologıany baılanystyryp jasalǵan transformasıalyq oıynnyń bizdiń elde buryn-sońdy bolmaǵanyn aıtyp otyr. Bul oıyn Abaı arqyly adamnyń ózin-ózi tanýyna, óziniń ishki múmkindikterin anyqtaýǵa, ózimen ózi betpe-bet kelýge, sheshimin tappaı qalǵan máselelerdi qaıtadan oı eleginen ótkizýge jáne aldaǵy josparlaryn bekitýge kómektesedi. 

 «Jańa adam» transformasıalyq oıynyn jasap shyǵarý týraly ıdeıa qaıdan týdy?

Jyl saıyn eńbek demalysyna shyqqanda mindetti túrde oqıtyn kórkem shyǵarmalarymnyń  tobyn «Abaı joly» romany bastap turady. Bala kúnimnen Abaı dese ishken asyn jerge qoıatyn adammyn. 2 jyl buryn Sándigúl Baıdýasheva degen aqtóbelik kásibı psıholog qurbymmen kezdesip qaldym. Ekeýmiz shaı iship otyrǵanda ol Pýshkınniń «Stıhıa» degen transformasıalyq oıyny baryn aıtty. Iaǵnı, Pýshkınniń shyǵarmalarynan qurylǵan oıyn. Sol kezde men de Abaıdyń shyǵarmalaryn úzbeı oqıtynymdy aıtyp, nege sodan osyndaı oıyn qurastyrmasqa degen ortaq oı keldi. Sebebi, «Abaı jolyn» qaıtalap oqyǵan saıyn kúlli qazaqtyń psıhologıasyn tereńirek túsine bastaımyn. Abaıdyń búkil ishki sezimin ózimniń basymnan ótkizgendeı bolamyn. Qysqasy, osyndaı ıdeıa týdy da, ol 2 jyl mıda júrdi. Sodan qurbym ekeýmiz aqyldasa kele iske kiristik.

Sóıtip Uly aqynnyń týyndylarynan úzindiler alyp, astyna sıtýasıalyq suraqtar, psıhologıalyq tapsyrmalar qosyp, 2024 jyldyń 1 jeltoqsanynda bul oıyn jaryqqa shyqty. Sol kúni aımaqtyq psıhologıalyq oıyndar festıvalinde birinshi ret oınatyp kórdim. Bıyl 14 naýryz kúni avtorlyq kýáligimdi aldym.

 Bul oıyndy jasap shyǵarýdaǵy maqsatyńyz ne?

Bir jaǵynan adamnyń ózin-ózi tanýyna kómektesý, ekinshi jaǵynan Abaı shyǵarmalaryn dáripteý. Kóbi oınap otyryp kartany sýyrǵan kezde «mynaý qalaı bolyp tur, mynaý meniń qazirgi emosıalyq jaǵdaıym, qazirgi keıpimdi qalaı bilip tur» dep tańdanyp jatady. Karta arqyly adamnyń qazirgi jaǵdaıy shyǵyp turady. Men óz balalaryma da oınatyp kórdim. Olar oıyn sońynda «Abaı joly» romanyn tolyq oqý kerek ekenin túsindik degen pikirin de aıtty. Iaǵnı, bir jaǵynan adamda Abaı shyǵarmalaryna degen qyzyǵýshylyq týyndaıdy. Kóp adam kartadaǵy sózderdi oqyp, mynany shynymen Abaı aıtty ma dep suraıdy. Iaǵnı, biz Abaıdyń shyǵarmalaryn áli de tolyq meńgergen joqpyz...

 Oıynnyń sharty týraly aıtyp ótseńiz.

 «Jańa adam» transformasıalyq oıynyn top ishinde de, jeke de oınaýǵa bolady. Men ádette 10 adamǵa deıin qabyldaımyn. Munda arnaıy oıyn alańy bar. «Bastaý» degen jerden bastalady. Qatysýshylar tasty (6 qyrly kýbıkty) laqtyrý arqyly, belgisi sáıkes kelgen kartany ashyp otyrady. Osylaısha, ózine kelgen oıdy aıta otyryp, alǵa júre beredi. Eń sońynda «jańa adam» degen kartany sýyrady. Munda jalpy sany 100 den astam karta bar. Adamdar ashylyp oınasa, oıyn 1 jarym, 2 saǵatqa deıin sozylady.

Abaıdyń shyǵarmashylyq murasy óte baı. Siz osy oıyndy jasaý kezinde qandaı týyndylaryn qoldandyńyz?

Abaıdyń óleńderi – tunyp turǵan motıvasıa. «Júregińniń túbine tereń boıla, men bir jumbaq adammyn ony da oıla» deıdi Abaı. Sonda árbir adam óziniń júregine tereń boılaı bilýi kerek. Biz «jolym bolmaı júr, jolym jabylyp qaldy» dep jatamyz. Biraq, onyń sebebin tabýǵa tyryspaımyz. Abaıdyń shyǵarmalary arqyly adamdar óz-ózimen betpe-bet kezdesedi. Taǵy bir mysal: «ondaı bolmaq qaıda dep, aıtpa ǵylym súıseńiz» nemese «bolmasań da uqsap baq, bir ǵalymdy kórseńiz» deıdi. Osyny oqyp adamdar oılanyp qalady, «men nege óz-ózime senbeı kelgem» dep. Endi bir kartada «aqyl, qaırat, júrekti birdeı usta, sonda tolyq bolasyń elden bólek» dep jazylǵan. Bul sózder qatysýshyǵa motıvasıa beredi. Tapsyrma dep atalatyn kartalarda «Abaı joly» romanynan úzindiler bar. Al, oıynnyń sońyna kelgende «jańa adam» degen kartany sýyryp, qatysýshylardyń kózderi jaınap, ot oınap, keremet bolyp ketedi. Sebebi, oıyn sońyndaǵy kartalarda naqty  belgili bir isti júzege asyrýǵa baǵyttaıtyn  sózder jazylǵan. Iaǵnı, oıyn barysynda Abaıdyń shyǵarmalary  arqyly búkil emosıasyn shyǵardy, óz-ózine degen senimdilikti oıatty, eń sońynda naqty men osyndaı nárseni jasaımyn degen ınsaıt alyp ketedi.

 Negizi ádebıet pen psıhologıa ózara baılanysty ma?

Mine, osy oıyn – aıqyn dálel. Men osy oıyn arqyly ádebıet pen psıhologıany baılanystyryp otyrmyn. Abaıdyń qara sózderi – tunǵan psıhologıa jáne fılosofıa. Abaıdyń óleńderi de sondaı. Transformasıalyq oıyndardyń kartalary kóbine ózge tilde nemese múldem jazýsyz,  tek sýretpen kezdesip jatady. Bul arada qazaqtyń qara sóziniń qudyrettiligin kórýge bolady. Adamnyń búkil ishki dúnıesiniń bárin syrtqa shyǵara bilýi. Bul oıynnyń adamdardyń kóńilinen shyǵyp jatqany sodan dep oılaımyn.

 Transformasıalyq oıyn qaı jastaǵy adamdarǵa arnalǵan?

 14-15 jastan bastap oınaýǵa bolady. 75 jastaǵy ákemmen 2 ret oınap kórdim. Sonda aıtqany «oıdy jańartady eken, adamnyń oıǵa alǵan isterin jasaýǵa, belińdi bekem býýǵa úlken kómegin tıgizetin dúnıe eken» dedi. Bul oıyndy oınaǵannan keıin adam jańasha oılaıdy. «Jańa adam» dep alǵan sebebim Abaı da óz zamanynyń jańa adamy boldy ǵoı. Ózim sabaq beretin mektepte 10-11 synyp oqýshylaryna oınatyp kórdim. Myqty kásibı psıhologtarmen de, ózimniń áriptesterimmen de oınatyp kórdim. Tipti, muǵalimdikke qatysy joq adamdarmen de oınatyp kórdim. Jalpy bul adamnyń ishki álemine úńilýge kómegin beretinin túsindim. Qaı salanyń mamany bolsa da.

 Aldaǵy josparlaryńyzben bólisseńiz...

Qazir besinshi klastyń synyp jetekshisimin. Sol balalar transformasıalyq oıyndy kórip, biz de oınaıyqshy dep jatady. Biraq, men olarǵa óz jataryna laıyqty etip qurastyryp jatyrmyn.  Osydan keıin kezekte klasık aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalary tur. Mundaı  transformasıalyq oıyndar adamdarǵa kómegin tıgizip jatsa, nege jasamasqa?!

 Tranformasıalyq oıynnan soń óz boıynan oń ózgeris kórgen adamdar bar ma?

 Osy oıyndy oınaǵannan keıin, oılary 100 paıyzǵa ózgergenin aıtqandar óte kóp. «Men osy ýaqytqa deıin óz-ózime kóńil bólmeppin. Óz ómirimde ózimniń ornym baryn bilmeppin» deıdi kóbi. Oıyn barysynda adamdardyń emosıasyn baqylap otyramyn. Keıde kartany sýyryp, ishin oqyp jatqanda-aq túrleri buzylyp ketedi, Keıbir adamdar kúlip jiberedi, endi biriniń janary jasqa tolady. Demek, Abaıdyń shyǵarmalary adamdardyń ishki emosıasymen jumys isteýine áser ete biledi. Oıyn ózgertip, sol arqyly ómirin ózgertken adamdar áli kúnge deıin alǵysyn jaýdyryp júr. Jaǵymdy pikir aıtyp jatqandar óte kóp.

«Jańa adam» transformasıalyq oıyny týraly oqýshylar pikiri:

 «Ózime suraq qoıý arqyly ózimniń ómirimde bolyp jatqan máselelerdi durystadym dep aıta alamyn», – dedi Nurjan Nurqasyn.

«Adamnyń ishki dúnıesindegi biraz suraqtarǵa jaýap beretin oıyn. Bul oıyndy jaqyn adamdaryńyzben oınasańyz, ony tulǵa retinde tanýǵa áserin tıgizedi», - deıdi Jasmın Oıshanova.

 «Bul oıyn arqyly ózimizdiń ishimizde jaýabyn tappaǵan suraqtardyń sheshimin taba alamyz dep oılaımyn», – dep aıtty Ámına Ómirzaq.